Bewerken: Het meervoudige thuis van de familie Polanyi

Titel (ar)

Subtitel (ar)

Inleiding (ar)

Ik was kort geleden in Budapest, de stad waar  Michael Polanyi geboren werd in 1891. Ik maakte kennis met Polanyi die als de veelzijdige wetenschapper filosoof de theorie van tacit knowing lanceerde waarover ik al vaker in blogs en artikelen schreef.  Tacit knowing is verfijnde en belichaamde ervaringskennis die boven de woorden uitstijgt en bedding geeft aan alle gearticuleerde kennis. We krijgen er toegang tot via indwelling. Tacit knowing is wezenlijk, ook vanwege de potentie die het heeft voor een doorbraak, een groot inzicht. Ware kennis is kennis die je toe kunt passen, iets wat je doet, wat professionals doen en wat ervaren is. Het leidt ook tot vernieuwing en wetenschappelijke ontdekkingen. Om Polanyi  te citeren: 'to see a problem is to see something which is hidden'. Het is als het ware de derde term verborgen in de plooi.
Ik wilde graag zijn vroegere geboortehuis bezoeken maar ving bot bij de Hongaarse receptie van het hotel. Wat uren googelen later, lukte het toch. Ik had een adres, Andrassy UT 2 en slaagde een vreugdekreet. Maar ik vond meer dan louter dit adres. Er ging een wereld open. Wat ik vond was fascinerend. Het vergrootte mijn intieme weten van de familie en de kringen waarin ze verkeerden. Ze veranderden hun naam Pollicsek in  Polanyi zoals meer seculiere Joden in Budapest. THUIS was voor deze familie Joden uit de gegoede burgerij internationaal, meervoudig, interdisciplinair, hands on en intellectueel.

Titel (de)

Subtitel (de)

Inleiding (de)

Titel (en)

Subtitel (en)

Inleiding (en)

Titel (es)

Subtitel (es)

Inleiding (es)

Titel (et)

Subtitel (et)

Inleiding (et)

Titel (fr)

Subtitel (fr)

Inleiding (fr)

Titel (nl)

Subtitel (nl)

Inleiding (nl)

Titel (pl)

Subtitel (pl)

Inleiding (pl)

Titel (ru)

Subtitel (ru)

Inleiding (ru)

Titel (tr)

Subtitel (tr)

Inleiding (tr)

Titel (zh)

Subtitel (zh)

Inleiding (zh)

Via de internet geschriften van de in Canada wonende Hongaarse Judith Szapor, die een proefschrift schreef over de oudste zus van Michael, Laura, kwam ik veel nieuws aan de weet, vooral over de brille van de vrouwelijke leden van de familie. Laura, de oudste zus van Michael, was de eerste vrouw in Hongarije die promoveerde aan de universiteit van Budapest. Ook Polanyi&#39;s moeder Cecile Wohl, dochter van een rabbi uit Vilna, was een intellectuele vrouw. Het verhaal ging dat zij met tegenzin van Wenen naar Budapest verhuisde en nooit Hongaars leerde, maar wel direct een salon begon voor jonge intellectuelen. Zelf was zij ook naar Rusland afgereisd vanwege haar interesse in de Russische revolutie. Haar man, Mihaley, was een entrepreneur bij de spoorwegen.
De familie barstte van het talent. Al was het moeilijker voor de vrouwen aangezien zij volgens Szabor in die tijd het gezinsleven moesten combineren met hun drang als intellectueel en in de maatschappij van waarde te zijn. Het succes van de Polanyi familie was ondanks de plotselinge dood van zijn vader toen Michael dertien was, een regel en betrof tenminste drie generaties. Behalve Laura (1882) waren er Adolf (1883) en Karl (1886), de latere econoom en Nobelprijswinnaar, de jongste Paul (1895) met een beperking leefde kort en de iets oudere Zsofia, die helaas niet kon vluchten en in de oorlog omkwam in Budapest met man en kinderen. De oorlog richtte een ware slachting aan onder de Joden. In Budapest verloren meer dan 100.000 Joden hun leven.
Laura kreeg drie kinderen, Eva, Michael en Otto. Nicht Eva Zeisel (Strucker) werd later een beroemde keramiste en ontwerper van vazen en serviezen met menselijke vormen. Een van de zonen van Michael Polanyi, John, won later de Nobelprijs in de natuurkunde.
De Polanyi&#39;s zwermden uit en leefden in meerdere landen. Michael ging na een studie medicijnen in Budapest  als chemicus in Berlijn werken en gaf als hoofd chemie leiding aan het laboratorium, vluchtte later naar Engeland, kwam in Oxford terecht als sociaal wetenschapper en outsider filosoof en sprong van daar naar de Verenigde Staten (onder andere Chicago en Yale), een land waar ook zijn broer Karl en zijn zus Laura en haar gezin verbleven.
Michael was dus in het huidige jargon een cross over in meerdere opzichten. Hij ging de grenzen over van disciplines en bestudeerde wat daar tussen lag, hij publiceerde in meerdere talen, woonde in verschillende landen en schreef fascinerende artikelen die tegelijkertijd onmetelijk groot en abstract zijn en heel concreet en precies. Polanyi lezen geeft een speciale sensatie, je mind wordt gestretcht en je denken kantelt.
Met zijn theorie van tacit knowing schiep hij ook een gedachtegang van een theorie van bewustzijn, waarneming en leren waarin het focale en het subsidairy bewustzijn samenwerken. Nabij en veraf worden met elkaar in contact gebracht en kunnen een Gestalt vormen. In de werkplaats spreken we van inzoomen en uitzoomen. Indwelling (in de werkplaats: instappen) verloopt door de ervaring op te nemen in ons lichaam, te incorporeren, en door ons lichaam te verlengen (de stok, de fiets, de virtuele realiteit?), zo verwerven we verfijnde en belichaamde ervaringskennis. De tacit lost (tijdelijk) op als de ervaring verdwijnt en daarna de herinnering vervaagt. Als ik van mijn fiets stap verbreek ik de eenheid van mijn voeten op de pedalen, mijn handen aan het stuur en de ronddraaiende wielen.
De straat vind ik dan in Budapest, maar de beloofde plaquette op het gebouw is nog moeilijk te ontwaren. Een geluksgevoel overvalt me. De stad baadt zich in strijklicht. De blaadjes dwarrelen van de bomen die voor het gebouw en ook verderop in de straat staan. Mijn bewustzijn springt intussen heen en weer tussen toen en nu. Hier zette hij zijn eerste stappen. Ik herinner me de foto die ik de avond daarvoor zag van zijn stralende ogen als kind. Hij zag als jongeman in het verlengde van deze weg het imposante parlementsgebouw verrijzen dat hier ongeveer een kwartier lopen vandaan ligt. Daarachter werd de grote brug gebouwd over de Donau die Pest verbindt met Buda.
Het luxe huis heeft tal van pilaren en ornamenten in Griekse stijl. De appartementen kijken ook deels uit op een binnenplaats. Ik glip met mijn jonge handlanger en reisgenote een Tiffany suite in voordat de deur terugvalt in het slot. Zo vang ik een glimp op van deze schitterende negentiende-eeuwse vestibule met een elegante liftkooi.
De eenentwintigste eeuw is eveneens voelbaar. Er is beneden een Costa koffie bar op de hoek, een Thais hotel en restaurant verderop en een hop on hop of bus voor de deur gevestigd, evenals een metro. De blaadjes van de zacht kleurende bomen zweven elegant voor mijn ogen terwijl de zon ze laat oplichten. Het is magisch. Ik kan de jonge Polanyi bijna zien en hoor hem ademen als ik daar rondstap. Ik maak veel foto&#39;s van de omgeving en van het gebouw. Een in tegenlicht van een meisje met fiets, Polanyi waardig.
De wonderbaarlijke intellectuele en mentale vitaliteit van deze familie reist met me mee. Michael die erudiet opereerde op het snijvlak tussen weten en kennen met ruimte voor niet-weten. Zijn context of discovery and content inspireert mij elke dag.
Daarna bezoeken we de grote synagoge die midden in het voormalige ghetto ligt, ongeveer twintig minuten wandelen van Polanyi&#39;s  geboortehuis. Vele Joden werden daar bijeen gedreven en stierven er. Gestapelde lijken op de straten. De mensen waren er verstoken van bijna alles: onderdak, voedsel, gezondheidszorg, kleding.
De Odyssee van de Polanyi&#39;s vertegenwoordigde naast de intellectuele esprit, de moed en het interdisciplinaire karakter hun thuis-zijn-in-de-wereld. In de woorden van filosoof Rene Gabriels, kosmopolitisch. Zij oefenden zich in de elegante kunst van de paardensprong. Het toont eveneens de diaspora en het feit dat zij noodgedwongen en herhaaldelijk hun thuis moesten verlaten. Zij maakten deel uit van een grote golf intellectuele vluchtelingen die naar de VS ging. Als gevolg daarvan schaakten de Polanyi&#39;s op meerdere borden tegelijk. De verhuizingen ook al binnen Europa schiepen een brug tussen de oude wereld van Europa en de  voor hen nieuwe van de Amerikaanse droom. 
Ik maak die dag zes tekeningen van mijn impressies die een mix van het expliciete en het abstracte bevatten. Ik geef ze allen titels:
1. entrance
2. a ladder to climb/jump
3. a girl and a bike: from the corner of my eye
4. high, sky high and room with a view
5. diaspora: playing in the world of thoughts
6. the tacit and what flourishes
 
In dit blog voeg ik de tekeningen van 1, 2 en 6 toe. Ook is er het gebouw zelf waar Polanyi opgroeide, ingezoomd en uitgezoomd en een meisje met fiets in tegenlicht.
Ik besluit opnieuw net als vorig jaar in de komende weken the Tacit Dimension te herlezen, op zoek naar sporen en in het licht van mijn koanstudie en onderzoek van de virtuele realiteit.