Self & Otherness - Theory and Praxis; Concurrence and cooperation

“Cogito Ergo Sum”, de bekende uitspraak van de Franse filosoof Descartes. Hij stelt; ‘ik denk dus ik ben’ waarmee hij de geboorte van het rationalisme aankondigt. Vanaf dit moment ontstaat er een fundamenteel breukpunt in de ontwikkeling van het menselijk denken. Het breukpunt duidt een dubbele dualiteit aan; geest vs. lichaam en geest vs. wereld. Dit onderscheid kenmerkt het dualiteitsdenken dat ten grondslag ligt aan onze hedendaagse systemen.

Vanuit het rationele denken wordt het lichaam gezien als ondergeschikt en de geest als autoritair – wat betekent dat het individu vanuit zijn hoofd leert leven en niet meer vanuit zijn lichaam. Dit onderscheid wordt versterkt door de industriële revolutie en het kapitalisme (concurrentie) waar rationele nutsmaximalisatie en massaproductie (machines) voorop komen te staan.

De mens vervreemd van zijn werk daar het wordt ingezet op basis van taken en flexibiliteit. Dit zorgt voor een ontkoppeling tussen de intrinsieke menswaardigheid en uitvoerende arbeid. Sennet ziet een ontmoralisering in het werk ontstaan wat zorgt voor een ‘profession without community”. Concurrentie is leidend en daarom gaat het niet meer om de gemeenschap maar om het weg concurreren van anderen.

Volgens Sennet liggen gedeelde waarden en moraliteit juist besloten in het ambachtelijke werk en hij kent hier dan ook een grote sociale dimensie aan toe. Juist in het maken van dingen ziet Sennett een basale menselijke drijfveer besloten liggen. Hij stelt hierbij de verbinding tussen hoofd en handen centraal. Volgens Sennett moet de mens toe naar een humaner materieel bestaan. Hij stelt zichzelf de vraag wat de dingen die we maken op zichzelf vertellen?

Sennett pleit voor een cultureel materialisme waar de mens nieuwsgierig is naar hoe de dingen op zichzelf zijn. In het maakproces ligt op deze wijze ook een dubbele waarde besloten; enerzijds is de maker eigenaar van het maakproces en creëert hierbij weer een relatie tussen hoofd en lichaam (handen) en anderzijds schept hij door hetgeen wat wordt gemaakt een nieuwe realiteit; dit kan ons iets vertellen over onszelf en de wereld (moraal).

Door de focus te leggen op concurrentie en individuele prestatie wordt de relatie tot het maken zelf en de gemeenschap opgeheven. Er is zogezegd geen overgave meer om dingen te maken vanuit ambachtelijkheid maar veel meer op basis van uitvoering en zodanige onpersoonlijkheid. Sennett ziet nieuwe verbinding en coöperatie terugkomen in het tactiele en relationele aspect van het maakproces. In het ambachtelijke maakproces wordt de morele dimensie zichtbaar daar individuele bijdrage en gemeenschappelijkheid in het maken samenkomen. De reflectie op het maakproces is taal overstijgend en laat zich ook uitdrukken in termen van beelden of bewegingen.

Context

In deze les wil ik graag in gaan op het concept van ‘het Zelf’ in relatie tot het maken. In de geschetste samenvatting van Sennett beschrijf ik het dualiteitsdenken (lichaam/geest). Een ander dominant onderscheid is die tussen ‘het zelf’ en de ‘Ander’. In de Tedx aflevering van Thendie Newton spreekt zij over Otherness and the Self. Ik zou graag willen dat iedereen deze aflevering kijkt en nadenkt over de relatie tussen zichzelf en de wereld (anderen). Als opdracht zou ik graag willen dat iedereen:

- hoofdstuk vijf (Sennett) helemaal lezen en de bovenstaande korte schets (samenvatting)

- de Tedx aflevering kijkt (The Death of The Self)

www.ted.com/talks/thandie_newton_embracing_otherness_embracing_myself#t-816366

- nadenkt over de relatie tussen zichzelf en de wereld (identiteit en perceptie op de wereld)

- iedereen een zelfportret maakt (de vorm is vrij: klei, foto, film, tekenen etc.) en in dit portret een

perceptie op de wereld verwerkt.

Reflectie in de les

(Sennett zijn vraag: wat vertelt dit portret in zichzelf en wat vertelt dit over de maker?)

- het maakproces van het portret en het portret zelf bespreken we in de les: wat maakt dit maakproces bij je los, waarom kies je voor deze vorm, wat zegt deze vorm over jou, wat toont dit portret op zichzelf aan de groep, wat vertelt het portret ons?

- Door het beantwoorden van deze vragen en de reflectie op de gedeelde portretten wordt ook de relatie tussen het portret en de groep duidelijk (zelf en ander).

Persoonlijke motivatie

Deze opdracht zie ik als waardig omdat dit een bepaalde zelfreflectie vereist. Tevens kan het maakproces ons dingen over onszelf vertellen die pas achteraf duidelijk worden (wanneer het object is gemaakt). Het reflecteren in de groep op deze portretten zorgt ook voor een vorm sociale cohesie omdat je binnen treedt in het persoonlijke domein van de ander. Dit legt tegelijk een bepaalde relatie en dynamiek bloot die naar mijns inziens bijdraagt aan de verbinding van de groep.