Bart: toekomstagenda

Graag wil ik nu exemplaren van het drieluik boeken aanbieden aan mijn naaste collega’s. Zij zullen daar beurtelings op terugspreken. Dat is de manier waarop we samen iets zeggen over de toekomstagenda van muzisch werk bij HKU:

- in de pedagogie,

- in spiritualiteit en zingeving en

- in het maken van een ecologische wending.

I- Muzisch mensbeeld en pedagogie

Aan jou Fabiola Camuti (lector HKU) wil ik mijn proefschrift geven. Het is het eerste exemplaar van de derde druk die deze maand is uitgekomen. Geïnspireerd door de mythe van de muzen schets ik daarin een muzisch mensbeeld. Heel anders dan solitair werkende goden of helden vormen de muzen in de griekse mythologie een groepje van negen: altijd in samenspel én tegelijkertijd ieder met een heel eigen inbreng bezingen ze dat wat ertoe doet door er een vertoning, een opvoering van te maken.

Waarom is die mythe relevant? De mythe draait de beweging van ‘ik’ naar ‘wij’ om. Net als in de cultuur van de hiphop is de basis van het muzische een wij. Het is groepswerk, dat begint vanuit meedoen, elkaar tot goed gezelschap zijn en instappen. Dat wij spant de ruimte op voor het ‘eigene’ van het ik. Dat wij terugvinden is belangrijk in tijden van toenemende polarisatie!   

Fabiola: Jij bent sinds januari bij HKU aan het werk met het opzetten van een lectoraat Creative Pedagogies. Graag geef ik je dit muzisch mensbeeld mee.

Wat draagt een muzisch mensbeeld bij aan zoals jij het noemt creative pedagogies in en vanuit het kunstvakonderwijs?

Fabiola spreekt: tekst volgt

Bedankt voor dit boek, Bart. Ik ben blij het te mogen ontvangen en wil graag een paar gedachten delen die door dit boek zijn geïnspireerd. Het was een genoegen om te lezen over de oorsprong van je reis in de praktijk van Muzische Professionalisering.

Het boek benadrukt vier belangrijke punten: vertellen, spelen, maken en delen. Deze activiteiten zijn essentieel om onszelf uit te drukken en verbinding te maken met anderen. Ze helpen ons om onze verhalen te delen, creatief bezig te zijn en onze ideeën tot leven te brengen.

Voor mij is een centraal thema in het boek de kracht van samenwerken in plaats van alleen te werken. Samenwerking creëert een gevoel van verbondenheid en wederzijdse steun, waardoor we samen meer kunnen bereiken dan alleen. In deze gedeelde ruimtes ontstaan de meest betekenisvolle innovaties, waar elke stem wordt gehoord en gewaardeerd.

Een ander belangrijk punt is het belang van diversiteit. Ons werk en leven worden verrijkt door verschillende perspectieven, ervaringen en talenten te omarmen. Een diverse omgeving daagt ons uit en inspireert ons, bevordert empathie en innovatie. Diversiteit is een kracht die ons helpt de volledige breedte van de menselijke ervaring te verkennen.

Deze filosofie is voor mij vooral relevant nu we beginnen met het lectoraat Creative Pedagogies aan HKU. Dit nieuwe initiatief zal, hoop ik, de waarden van diversiteit, samenwerking en creativiteit belichamen.

Aan het einde van het boek schrijf je: “Dat is de ontwerpopgave die Muzische Professionalisering telkens stelt; het lef hebben om een interventie te doen in wat gaande is zodat de muzen kunnen verschijnen”

Ik hoop dat we verder kunnen gaan op het pad van moed en inspiratie om ruimtes te creëren waar docenten en studenten innovatieve lesmethoden en creatieve praktijken kunnen verkennen, om onze studenten voor te bereiden op een complexe wereld. Laten we, terwijl we vooruitgaan, niet vergeten dat ons beste werk samen gebeurt. Of we nu verhalen vertellen, spelen of kunst maken, we gedijen in een gemeenschap die diversiteit en creativiteit omarmt.

Nogmaals bedankt voor dit boek, Bart. Ik ben dankbaar voor wat je heb gedaan voor kunsteducatie aan HKU en ik ben enthousiast over de toekomst ervan en de voortdurende verkenning van creatieve en inclusieve praktijken.

II- Ontvankelijkheid en zingeving

Nirav Christoph (lector HKU), graag geef ik jou het boek ontvankelijkheid. Tien jaar geleden ontmoet ik je bij HKU als mede-lector. Op een avond met afhaalpizza’s spreken we in de kamer van Jos samen met Thera op de rand van het werk over spiritualiteit en zingeving. Dat houdt ons alle drie stevig bezig in ons eigen leven. Moet daar iets mee op school? We denken van wel, maar weten niet hoe. Het blijft bij een verlangen waar we af en toe aan refereren. Niet ín de les maar ernaast. Niet ín het onderzoek maar ernaast.

In tien jaar tijd verandert er veel. De grote vragen van de wereld komen via studenten en docenten als vanzelf het onderwijs in. Dat maakt dat ik onze vraag van destijds wil ombuigen tot een stelling: Spiritualiteit en zingeving, daar moet iets mee op school! Niet dogmatisch, niet als voorschrift, niet op één manier, niet als import van buiten maar juist in en vanuit de kunsten die een heel eigen ingang bieden. Nirav graag geef ik jou het boek ontvankelijkheid.        

Invalshoek Nirav: Wat hebben muzisch werk en ontvankelijkheid het kunstvakonderwijs te bieden rondom de vraag naar spiritualiteit en zingeving?

Nirav spreekt:

Juni 2024

Nirav Christophe reageert op boek Ontvankelijkheid van Bart van Rosmalen

Leuk dat ik het boek ‘ontvankelijkheid’ van jou mag ‘ontvangen’.

Dit ontvangen van een boek vereist eigenlijk een vaardigheid van mij

die we hier ontvankelijkheid zouden kunnen noemen

In onderwijstermen zou ‘ontvankelijkheid’ dan een competentie zijn

En als jij mij dus vraagt naar de plek van spiritualiteit in onderwijs

in kunstonderwijs dan denk ik bijvoorbeeld meteen ‘kunnen we ontvankelijkheid trainen’?

Toen ik dit boek las,

dacht ik: dit leest als een roman

Ik bedoel dit letterlijk

Ik lees je autobiografische beschrijvingen als een verhaal, als fictie

De ijsvogel die langsvliegt, je ouders die gaan trouwen, het robuuste espresso-apparaat,

het is allemaal fictie.

En dat is een groot compliment

want het toont dat het persoonlijke, de persoonlijke geschiedenis die je vertelt

niet de waarheid is, maar óók een vorm van muzische verbeelding

Zoals ik in mijn lessen ‘Dramaschrijven’ ook mezelf als voorbeeld gaf,

en dan vervolgens gewoon iets verzon.

De schrijfcursus aan marktkoopvrouwen van de Albert Cuyp,

waar ik voortdurend naar verwees,

die heb ik nooit gegeven

Of wel?

En als je me dus vraagt naar de plek van spiritualiteit in onderwijs

In kunstonderwijs

Dan denk ik bijvoorbeeld meteen ‘kunnen we studenten leren dat het ego een verhaal is’,

een verzinsel? “Als je me vraagt wie ik ben kan ik alleen maar antwoorden met een verhaal”,

zei Hannah Arend

Natuurlijk: onderzoek is altijd óók zelfonderzoek

en als we zelfonderzoek werkelijk onderdeel laten zijn van ons onderwijs,

wat is dat ‘zelf’ dan dat we onderzoeken

Wanneer we binnen HKU een lichtpunt hebben dat we noemen  

‘Identiteit en inclusie’,

waar spreken we dan over als we over ‘identiteit’ spreken?

En hoe gaan we daarmee om in het onderwijs?

En kun je identiteit leren of, in spirituele zin, misschien wel afleren?

En als je me dus vraagt naar de plek van spiritualiteit in onderwijs

In kunstonderwijs

dan denk ik dat spiritualiteit dan beschreven kan worden als het overstijgen

van het ego,

van onze persoonlijke geschiedenis, v

an de identiteit als een vaste ‘waarheid’,

Onderwijs, en zeker kunstonderwijs, is nu nog veel te veel gericht op ‘ego’.

In Kunstonderwijs uit zich dat bijvoorbeeld door termen als ‘zelfexpressie’, ‘eigenheid’ of ‘signatuur’.

Je ‘eigen stem’

“Ja, dat ben ik, zo ben ik, dat is mijn visitekaartje, zo ben ik nou eenmaal”   

Studenten kunnen leren dat de kunst er is “om het ‘ik’ aan stukken te slaan”,

zoals schrijver Bert Schierbeek ooit zei.

Studenten én docenten kunnen leren dat ons ego,

onze identiteit niet een gegeven is van waaruit we handelen,

maar dat onze identiteit ontstaat door en voortkomt uit ons handelen. 

“Doing Identity”, zegt Judith Butler.

Dat moeten we allemaal trainen:

Ogen sluiten, niet bewegen, geen gedachten

en dan beseffen:

“Weet ik veel of ik een man ben

Of wit of van kleur

Palestijns of Israëlisch

Oud of jong

Lector

of gepensioneerd

En in dat trainen van het doorzien van het ego

kán het muzische werk een eerste prachtige stap zijn

Maar, als dat zo is, wie neemt dan die stap?

Want daar ook heerst de prachtige laatste paradox van spiritualiteit

Zo mooi verwoordt door de schrijfster Maruarite Duras op haar sterfbed:

“Ik kan de stap om niets te zijn niet nemen”

“Ik kan de stap om niets te zijn niet nemen”

Als je me dus vraagt naar de plek van spiritualiteit in onderwijs

In kunstonderwijs

Dan is dat meer dan studenten Roland Barthes ‘de dood van de auteur’ leren

Het is de dunne lijn leren zien

tussen Zelfexpressie en zelfenscenering,

een term van de creativiteitssocioloog Andreas Reckwitz

De dunne lijn van  zelfkennis en zelfbevestiging

De dunne lijn van het vastleggen van identiteit en het vloeien van identiteit

De dunne lijn tussen ‘Becoming’ en ‘Being’

Tussen worden en zijn

Daarom moeten we in ons onderwijs ook leren vieren

Zoals vandaag

“Celebration means ‘dropping this whole trip of becoming’

Just be here”  

Het is overgeven

Worden is ego,

ego moet altijd gebouwd en ontwikkeld

omdat het een verhaal is

Een constructie

Dus, Bart, het gaat twee kanten op,

Ook bij dit boek:  

Ontvangen en overgeven

Beiden vereisen het overstijgen van het ik

Als je me dus vraagt naar de plek van spiritualiteit in onderwijs

In kunstonderwijs

Dan denk ik: leer ze vieren en en leer ze zingen

Leer ze zingen

Elton John

“And you can tell everybody: this is your song”

Of liever nog Leonard Cohen:

If it be your will that I speak no more
And my voice be still as it was before
I will speak no more, I shall abide until
I am spoken for, if it be your will

If it be your will that a voice be true
From this broken hill, I will sing to you
From this broken hill, all your praises they shall ring
If it be your will to let me sing

From this broken hill, all your praises they shall ring
If it be your will to let me sing

Dank je wel

III- HKU- ET: naar een ecological turn  

Marinda Verhoven (directeur School of Design). Graag geef ik jou het boek ‘stappen in het onbekende’.  Een paar jaar geleden organiseerde je als directeur design een HKU-brede dag over non human of meer dan human centred design. Hoe komen we voorbij ons mensgecentreerde denken? Op een gegeven moment zei jij tegen de aanwezigen ‘zullen we het lectoraat van Bart van Rosmalen kapen’? Ik vond dat meteen een goed idee. De organisatorische vorm van een lectoraat hoog in de boom, recht onder het CvB, met een eigen budget en begeleidingscommissie is mooi, maar er zitten ook ongunstige patronen in. Alleen de term ‘het lectoraat van BvR’ al laat zien hoe snel het denken gaat in termen van de macht en het poppetje die die macht in handen heeft. Het flexibele en zich voortdurend in kringen ontvouwende beeld van de cipher, in Düsseldorf lijkt meer een ecologie dan een standaard organisatie. Hoe maken we die ecologische wending? Hoe worden we ontvankelijk, niet alleen voor elkaar maar voor het geheel waarin we leven in onderwijs, organisatie en onderzoek?

Invalshoek Marinda: wat draagt muzisch werk bij aan een ecologische wending in onderwijs, onderzoek en organisatie van het kunstvakonderwijs.  

Ontvangst Stappen in het onbekende

Dank je Bart. Ik vind het een eer dat ik dit boek mag ontvangen. Met dit boek geef je inzichten door, die ook al doorwerken in de vele mensen waarmee het lectoraat Kunst & professionalisering heeft samengewerkt.

In de traditie van dit lectoraat wil ik graag als amateur een spoken word collage met jullie delen.

De wereld staat in de fik
En ik zou het willen blussen
Maar het vuur is groter dan ik

Hoe kunnen rivieren en egels een stem hebben?

Hoe kunnen we samenwerken met materiaal?

Wat als je vanuit een bron spreekt?

Begin als een liefhebber

Ik ben bang voor een nieuwe dag
Dus ik dans 

Vanavond wil ik dansen

Stap in

Als een cypher in urban dance

You better lose yourself in the music
The moment

Maak variaties

Leg een herbarium aan

Maak iets is de kleinste zin die iets in beweging zet

Doe ertoe

You are not alone

Voor deze collage maakte ik gebruik van zinsnedes van Bart van Rosmalen, Froukje, Eminem met dank aan Anouk Saleming en Tet Kofferman.

Het lectoraat Kunst & professionalisering bleek de afgelopen jaren een uitstekend gezelschap voor mensen die bewogen waren door allerlei vraagstukken. Terug maken, brongesprekken, wendingen in gesprekken, de lessen die je meeneemt van je voorgangers, rijke A4-tjes, vignetten en veel andere muzische werkvormen bleken zeer passend om te reflecteren en uit te spreken wat er toe doet, juist wanneer je het even niet meer weet.

Tal van professionals, docenten, trainers, kunstenaars, ontwerpers, teamleiders, bestuurders, toezichthouders, stappen iedere keer weer in hun werk het onbekende in om anderen te bewegen, om dingen te veranderen. Dat vraagt om reflectie en moed. Een beetje houvast kan daar steun bij geven. Als directeur in HKU en als toezichthouder van buiten HKU heb ik regelmatig kunnen ervaren dat deze muzische werkvormen die houvast bieden.

Met trots en waardering zal ik me blijven inspannen om de inzichten die in dit boek gebundeld zijn, verder door te laten werken in de wereld. Gesteund door dit boek, alle ervaringen met het lectoraat Kunst & Professionalisering en met jou, Bart, dans ik met moed verder het onbekende in.