Tijdens de boekpresentatie 'Over dialoog' - de Nederlandse vertaling van het boek van David Bohm - nam filosoof Humberto Schwab mee in het verhaal dat ons denken geheel gebaseerd is op een verhaal, een narratief. Op een geweldige locatie in Amsterdam, De Waag, kwamen zo'n 40 mensen bijeen om te spreken over dialoog.

Ons huidige denken heeft grote problemen veroorzaakt in de wereld en de enige manier om tot oplossingen te komen is om het denken zelf radicaal te veranderen. Nog meer denken, thinktanks en innovatielabs helpen niet is zijn devies. Ze zijn namelijk allemaal gebaseerd op het denken uit het verleden. Als voorbeeld geeft hij dat het aantal jongeren dat zelfmoord pleegt groeit. Hij ziet dit als teken van het feit dat de ziel uit de samenleving is. Efficiency, individualisme en rationaliteit hebben de overhand gekregen waardoor de mensheid 'oplost'. Dit vraagt een andere aanpak waarvoor David Bohm de onderstroom aangeeft:

Je denkt dat je in de werkelijkheid leeft, maar je leeft in een narratief. Stap 1 is om dat te beseffen. Alles is bedacht en al het denken zit vol met vooronderstellingen. Zo roept de vraag 'heb je een lichaam of ben je een lichaam?' een interessant beeld in de zaal op. De meeste mensen 'hebben' een lichaam en precies dit is gebaseerd op een narratief met de vooronderstelling van een scheiding tussen lichaam en geest. Die scheiding is zo groot dat we de connectie zelfs niet meer begrijpen. We concentreren alles in ons verstand. Maar wat asl dit fout is? Niet klopt?

 Schwab schetst een aantal systeemfouten ten aanzien van het proces van denken:

1. U denkt dat uk an denken, maar u denkt niet omdat u niet weet in welk verhaal u zit. 

2. Het denken zet verbergt wat het doet. We realiseren niet meer dat wat we denken, ooit bedacht is.

3. Mensen kunnen niet luisteren. Vraag iemand te herhalen wat zijn of haar voorganger heeft gezegd en de verschillen worden direct duidelijk.

4. Het denken is gefragmenteerd. We zien niet het geheel omdat we de dingen uit zijn verband halen.

 Door deze systeemfouten is er geen gemeenschappelijke innerlijkheid, geen gemeenschappelijke cultuur. We zijn leeg van binnen. Dit vraagt dialoog op de manier zoals Bohm het heeft uitgewerkt in zijn boek. Een dialoog waarin we elkaar vooronderstellingen onderzoeken, verschillen en overeenkomsten naast elkaar mogen bestaan en we ons toestaan vrij te zijn ons proces van denken zelf te bevragen. 

Tijdens de boekpresentatie deden we in groepen een socratische dialoog. Een gespreksvorm gebaseerd op het gedachtegoed van Bohm. Een gesprek met een duidelijke voorzitter waarin geen domme vragen bestaan, er geen dwang is om een antwoord te vinden, je niet zelf het woord neemt, maar deze krijgt toegewezen, je gevraagd wordt te herhalen wat je voorganger heeft gezegd en ongemak onderdeel is van het proces.

Zelf zat ik in een groep waarin we spraken over de vraag: wat is een begin?

In korte tijd gingen we de diepte in en werd er bij mij daadwerkelijk een denkproces op gang gebracht. Door de vorm word je gedwongen om niet je eigen ideeën of standpunten vast te houden en over het voetlicht te brengen, maar om te komen in een gezamenlijke gedachtenstroom. Veel van de muzische gespreksvormen hebben eveneens deze werking en het zou een mooi onderzoek zijn om de werkzame bestanddelen met elkaar te vergelijken.

Tevens vond ik taal voor mijn eigen werk met dans als gespreksvorm. Bijzonder om te lezen dat een fysicus (Bohm was fysicus) zo'n belangrijke rol van het lichaam centraal stelt in het komen tot daadwerkelijke creatieve dialoog. Ik zie meteen beelden en vormen voor me waarbij het huidige narratief wordt gedanst, we vervolgens een socratische dialoog doen en vervolgens het nieuwe narratief weer fysiek in de ruimte brengen.