Hoe treedt je je praktijk onderzoekend tegemoet? Hoe haal je waardevolle kennis uit je praktijk?

In je werk zijn er momenten waarin je voelt dat er iets gebeurt wat van waarde is. Een lastige situatie of juist een moment waarin iets heel goed lukte. In die momenten zitten informatie, inzichten, kennis en soms zelfs wijsheden waar je iets aan hebt en naar aanleiding waarvan je je werk kunt verbeteren. Maar hoe haal je die rijkheid eruit? Van deze ervaringen kunnen we leren door erbij stil te staan en erop te reflecteren, om vervolgens onze inzichten vast te leggen in tekst en beeld. Naar zo’n tekst kunnen we terugkeren, we kunnen ermee communiceren en naar verwijzen. De vraag is hoe je de kennis die in je praktijk verscholen ligt eruit haalt en verdiept, zonder helemaal uit de praktijk te hoeven stappen. De muzische werkvorm die hier van pas komt is het maken van een verzameling “rijk a4-tje”. Het gaat als volgt:

1. Narratieve beschrijving die de beleving opnieuw oproept

Iedere keer dat je een ervaring hebt gehad waarin je iets wilt vastleggen, begin je met het schrijven van een rijk a4-tje. Je start in één alinea het moment te beschrijven van de waardevolle ervaring, de kern of dat moment dat je iets cruciaals leerde. Je schrijft het op alsof de lezer erbij was en zich helemaal kan voorstellen en inleven in wat er precies gebeurde. Als een filmscène geschreven in de tegenwoordige tijd. In plaats van een samenvatting te maken van een bijeenkomst laat je dat kleine moment in jullie praktijk helemaal herleven. Je interpretaties van de situatie en oordelen erover schort je nog even op. Je beschrijft alleen: hoe zag de situatie eruit, wat gebeurde er precies, wie waren erbij, wat hoorde, zag en voelde je? Kan je een letterlijke zin nog herinneren?

1. Inzichten verzamelen

Vervolgens maak je een opsomming van inzichten die uit het narratief spreken. Wat valt je op? Wat leer je hiervan? Wat is waardevol? Ieder inzicht in één of twee zinnen opgeschreven. Je mag de inzichten even al tijdelijke waarheid met een punt of zelfs uitroepteken opschrijven. Het zit even zo…

1. Vraag verhelderen

Daarna beantwoorde je de volgende vraag: Als deze inzichten een antwoord op een vraag zijn, wat was dan de vraag?

1. Beeld toevoegen

Je zet een contrasterend of juist passend beeld of citaat naast wat je tot nu toe geschreven hebt. Je kunt een eigen beeld maken of citaat bedenken of een bron gebruiken die in je opkomt.

1. Titel toevoegen

Nu zet je een titel bovenaan het rijk a4tje.

1. Concluderen

Onderaan voeg je nog een zin of kort stukje toe: als je alles overziet, tot welke conclusie(s) kom je dan?

1. Wat is je volgende stap?

Tot slot ga je weer terug naar je praktijk: wat is je volgende stap?

In de volgorde van deze vragen zie je in het klein een onderzoekcirkel. Dit maakproces draagt daarom op zichzelf direct al bij aan het leren over en verbeteren van je werk. Door een verzameling rijk a4tjes te maken, bouw je daarnaast een document op met items die je later makkelijk kunt raadplegen en waar je op den duur ook een rode draad of patronen in kunt gaan herkennen. Door dit regelmatig te doen, komt er veel praktijkkennis naar de oppervlakte. Deze kennis is makkelijk te raadplegen omdat de tekstjes kort en krachtig zijn. Je hoeft niet, zoals dat bij het lezen van een rapport of boek vaak wel nodig is, door allerlei grote en complexe teksten op zoek te gaan naar de essentie van het verhaal. Het schrijven en lezen van rijke a4-tjes kun je ook samen als start van een bijeenkomst doen, om te verhelderen met welke waardevolle ervaringen, inzichten en vragen iedereen instapt. In dat geval kunnen uit de a4tjes ook onderzoeksvragen voor de bijeenkomst naar voren komen. Het kan dan gaan om ieders persoonlijke vraag, maar wellicht ook een rode draad.