Bart staat op: Epiloog- werken met fragmenten

Het is 1917, vlak voor het slot van de eerste wereldoorlog, vlak voor het in losse fragmenten uiteenvallen van het Habsburgse rijk dat het zo’n 600 jaar had volgehouden. Het slagveld

Het is 1917. In het kubisme halen Picasso, Braque en anderen, in Parijs, al tekenend en schilderend violen cello’s, en gitaren uit elkaar in losse stukjes. Ze slopen de samenhang en maken nog ongekende beelden waarin de fragmenten een nieuwe ‘plek’ krijgen.  

Het is 1917. In Wenen doet de componist Schönberg iets vergelijkbaars in de muziek. Hij zet de tonen uit de harmonische samenhang van de toonladders. Maar hoe kan hij nog componeren met al die losse noten? Met alle moeilijkheden van dien gaat hij op zoek naar andere regels, systemen en samenklanken. 

Het is 1917- mijn grootmoeder, dan 16 jaar, loopt dagelijks door de duinen bij Den Haag.

Anouk: zet Apres un Reve van Fauré op.

Bart vervolgt: Ze verzamelt planten om een herbarium te maken. Thuis gaan de bloemen op vloeibladen in de plantenpers. Knoppen aandraaien. Vocht verliezen. Eenmaal gedroogd ze er voorzichtig uithalen. Op een nieuw blad mooi uitspreiden. Met minuscule plakbandjes vastzetten. Naast haar ligt het boek van Linnaeus. Ze zoekt de namen op en schrijft die er in het Latijn en Nederlands onder. Ik erf het herbarium van haar als ze is overleden. Later voor Bart heeft ze op de voorkant geschreven.

Peter: Stel je je voor dat je zelf een portfolio zou bijhouden. Een map waarin je verzamelt: reflecties, tekeningen, krabbels, iets wat je maakte en wat je allemaal tegenkomt en meeneemt omdat er zeggingskracht in zit (ook al weet je op het moment zelf nog niet welke). Maak je eigen herbarium.

Bart: Jaren staat het herbarium van mijn grootmoeder ongeopend in de kast. Tot het moment dat ik het opendoe en getroffen wordt door de schoonheid, het fragiele en de zorgzame omgang die eruit spreekt. Sindsdien reist het met mij mee in de lessen en de trainingen die ik geef, in conferenties over praktijkgericht onderzoek in Helsinki, Rome, Londen en New York waar ik spreek. Dat hadden die planten niet gedacht dat ze op reis zouden gaan en na hun vroegtijdige dood nu al 107 jaar zouden voortleven om nog eens in een slotrede op te treden. 

Het herbarium is een metafoor voor de drie centrale imperatieven van dit verhaal:

• Maak variaties. Treed je misschien wel complexe en onoverzichtelijke praktijk tegemoet alsof het de weelderige natuur is. Pluk telkens een nieuw moment, doe telkens een klein experiment, sta erbij stil, werk erop door en verzamel in een groeiend portfolio. Het scheppende principe.  Maak ‘wendingen’ waardoor het spel verandert. Zoals het Change the game in de hiphop.   
• Toon wat ertoe doet. Maak van die praktijkmomenten ambachtelijke mooie bladzijden. Herschik, leg nieuwe combinaties. Laat het anderen zien. Vergelijk en verbind. Kom tot overeenstemming over wat het goede is om te doen. Eis daar vrijmoedig tijd en ruimte voor op. Het politieke principe. Speak truth to power.
• Wees elkaar tot goed gezelschap. Van het herbarium gaat de laatste jaren een extra appèl uit. Het gaat niet alleen over de omgang tussen mensen, maar minstens zoveel over onze omgang met de natuur, de planten, de dieren, de zeeën en de rivieren. Het ethische principe. Laten we het each one teach one van de cipher daartoe uitstrekken. Het herbarium wakkert onze ontvankelijkheid aan, zoals bij astronauten die zeggen de kwetsbaarheid van de aarde en alle soorten, inclusief de onze, pas ten volle te ervaren van een afstandje. Laten we vanuit ontvankelijkheid die stappen in het onbekende zetten.