Een eerste traverse door de derde ruimte

‘Eerst is er de opluchting van de stilte. En dan, heel zachtjes, zo stil als licht, keert de betekenis terug. Woorden zijn het deel van de stilte dat uit te spreken is.’

- Vuurtorenwachten, Jeanette Winterson

'Muzen staan precies op dat punt van transformatie van het ijle en vluchtige naar het concrete en trage van de fysieke materiële realiteit.'

- Muzische Professionalisering, Bart van Rosmalen

1. Wennen aan rol bij start themakring

We zitten voor het eerst samen in een kring in onze studio donderdag na de lunch. Ik heb een gek gevoel als ik het woord neem. We zij niet samen vanwege een training of een projectoverleg of interventie in een ontwerpproces. Dat doe ik het vaakst met groepen. Nu voel ik me een gastheer in een tuin die ik zelf ook nog maar net betreed. Ik wil niets forceren, maar spreken vanuit wat er allemaal nog kan verschijnen aan richting, aan vormen, aan inhouden, aan inzichten.

2. Artist in the corner zijn bij Alexandra, Ed en Idwer

Enerzijds de vorm uit de doeken doen en begeleiden en anderzijds voorop gaan in de muzen laten werken via mijn handen ging heel soepel. Ik voelde me gedragen door het vertrouwen en de gretigheid van Alexandra, Ed en Idwer. Tekst, schets, werkje op tafel, stukje muziek, het kwam als vanzelf en zonder zware bedoeling. Lichtvoetig maken dus, niet het gezwoeg aan een opus. We waren een klein meerstemmig koor met ruimte voor ad libs.

3. Stukje gitaarmuziek voor Ed schrijven

De gitaar is mee. Vorig jaar bleef die het hele jaar thuis. Nu is die er de eerste keer al bij. En dus zal ik spelen. Dat doe ik in reactie op het vraagstuk dat Ed inbrengt. Mijn vingers vinden een motiefje. Het is niet makkelijk om foutloos te spelen zonder oefening, maar ik merk dat ik dat niet zo erg vind. Werk in uitvoering tijdens werk in opvoering zullen we maar zeggen.

4. Samen tot opvoering komen

Vaak is dit het moment dat de synthese maar niet geboren kan worden, omdat het niet op zijn eigen wijze komen mag. Ik hoorde aan anderen in ons midden dat zij de zin ervoeren om zetjes te geven. Mijn ogen zagen het palet aan kleuren dat we droegen. De koorleden op volgorde van kleur zetten als suggestie doen leek mij niet iets waardoor wat de anderen aan het vormgeven waren teveel zou verstoren.

5. Samen opvoeren

Het moment is dan daar. We leggen de vellen neer. Dat moet wel in de juiste ordening. Daar let ik dan heel erg op en ik moet ook om mezelf lachen op zo’n moment. Meester Patrick. Dan gaan we staan. We kijken het licht in. In onze handen de teksten die we gaan voordragen. Iemand gaat lopen en draagt voor. Warner. Heleen. Dan Ed. Annemiek. Stijn. Anneke. Mariska. Ik zelf. Idwer. Alexandra. Soms tegelijk. Door elkaar heen. Dan is het klaar. Ik besef me dat er een natuurlijk eind is. De tekst is dan gezegd. Ik vraag me af of het publiek het ook zo voelt. Een heldere boog.

6. Data-analyse doen met elkaar

Vrijdagmiddag is het wanneer we nog even teruggaan naar onze opvoering. ‘Wildsporen’ noemde Annemiek het eerder die dag toen we ons hardop afvroegen of we er nog meer uit konden halen. De wildsporen van onze looproutes tijdens het zeggen van de tekst door de kwadranten heen. Kunnen we die reconstrueren? We besluiten met stroken te werken. Collectief ‘maar gewoon even wat proberen’ zonder te veel mitsen en maren en hoge verwachtingen voelt lekker. Alsof je met zijn alles aan het schetsen gaat aan hetzelfde. Als ik opmerk dat we een data-analyse aan het doen zijn, roept dat wat grijnzen op. Het lijkt alsof we aan het cheaten zijn, maar ik geloof toch dat het waar is. Dit is onderzoek.

7. Orakel scheppen met themakring

De repen met tekst eindigen in alfabetische volgorde en we lezen ze hardop voor. Nu begint de tekst op een andere wijze te spreken tot ons. De zinnen wekken met elkaar nieuwe betekenissen op. De quotes waren eerst echt van ons, maar nu staan ze meer op zichzelf. Het geheel is een entiteit geworden waar we ons toe kunnen verhouden. Daar nodigt het mij in elk geval toe uit. We zijn soms gelijktijdig verrast, geraakt en gekieteld door dit orakel op de vloer als het spreekt. Heel tof om te ervaren!

8. Heleen vraagt zich of zij wel goed zit

In mijn voorzichtigheid van formuleren en delen van mogelijkheden van onze kring was ik verrast toen Heleen zich afvroeg of ze wel in de juiste kring zat. Had ik teveel klasinterventies of typische docentdingen gedeeld? Had ik haar en Idwer die vanuit andere invalshoeken onderwijsinnovatie en -innovatoren benaderen vervreemd? Ik had Mariska’s naam ook opgeslagen als ‘Marjolein’ in mijn hoofd. Het is spannend!

9. Theatrale dialoog door Annemiek laten leiden

Annemiek bracht de theatrale dialoog als werkvorm in voor onze kring bij ‘Werk in opvoering’. In deze variant geeft de inbrenger van het vraagstuk een regieaanwijzing mee aan de spelers. Een woord. Iedereen schrijft mee met het spel van de spelers en geeft dit terug. Vanuit alle hoeken ontstaan er zo narratieven. Ik heb deze variant zelf op het festival gedaan in mei in mijn workshop. Dat we allebei variëren op vormen, geeft me een gevoel van samen iets meester zijn. Dat we dezelfde variatie maken, wekt het besef van een gezamenlijk repertoire op.

10. Oude nummers oprakelen al pratende met Annemiek terwijl de anderen met elkaar hun volgende stappen voorbereiden

Op de een of andere manier kon ik nog niet mijn ogen onderzoeksvraag centraal stellen in de middagen. Toen iedereen de tussenstap ging voorbereiden met een buddy, wilde ik echt even gitaarspelen en met Annemiek wat babbelen. Het is alsof we net een schip met bemanning door spannende wateren hebben helpen gidsen en nu even achterover leunen. Ik speelde fragmenten die ik heel lang geleden heb geschreven en voor het eerst na jaren weer eens probeerde. Tussendoor liep ik even langs bij de anderen in de kring en ik voelde een geconcentreerde en prettige energie. Dat vierde ik door weer even wat te spelen voor mezelf.

Inzichten

Mijn rol en spanning: minder voorzichtig kan best; mijn intentie is lang niet zo krachtig als de intentie van een collectief potentieel dat gaat dagen...

Inhoud heel rustig laten dagen, verschijnen, komen...

Vertrouwen in elkaars kunnen en intentie...

We zijn met meer dan de leden van onze kring: orakelpotentieel...

Dadendrang

Ik voel een groot potentieel in onze kring. Ik vertrouw er ook op dat ieder zijn eigen belang en onderzoek zal bewaken en eveneens ruimte wil maken voor wat het muzische kan opwekken als we samen werken. Dat er collectieve vormen ontluiken als we even naar hetzelfde vraagstuk kijken of ons tot publiek buiten de kring richten, vind ik ontzettend gaaf!

Meer dan de som der delen zonder een geschreven missie.

Deze ‘derde ruimte’ tussen ons dagelijks werk en onze persoonlijke fascinaties en vragen is een soort doorgangsruimte. We traverseren er, slaan er niet ons tentenkamp permanent op en maken er ook geen atelier van. Daardoor kan er in die ruimte van alles verschijnen. Zaken waar we nooit helemaal grip op krijgen of die juist terugdeinzen als we ze gaan plannen of forceren. Maar het zijn wel vormen en inhouden die ons kunnen gidsen als een orakel of aanzetten tot een vorm voor publiek. Ik stel me zo voor dat de muzen hier ronddansen.

Ik zou nog meer iets willen maken van wat we ontwaren in deze derde ruimte. Als een soort talismannen of mobiele poorten die ons kunnen helpen wanneer we weer alleen zijn met ons onderzoek of bevangen zijn door wat het werk van ons vraagt.