'Kortom, als stad zijn we de school van Griekenland...'

Deze befaamde uitspraak uit de Oudheid over 'school maken' van de Atheense leider Perikles bracht ik op 17 november in bij het brongesprek op de eerste ochtend van onze tweedaagse 'Werkplaats Muzisch Onderzoek: School Maken'. Natuurlijk moet dan voor mij de oorspronkelijke zin in Griekse taal ook even klinken:

‘xunelôn te legô tên te pâsan polin tês Hellados paideusin eînai’ (ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι).

Het is een genot voor het oor, de lippen en de tong. Taal heeft een lichaam nodig om te kunnen klinken. De woorden van Pericles zijn deel van een ode aan Athene waarin dus ook een missie doorklinkt: schoolvoorbeeld zijn voor andere steden. School maken als een ‘benchmark' scheppen voor hoe een samenleving ingericht zouden moeten zijn. Dit -als het ware- monumentale motief tref ik een paar uur later ook aan als ik iets maak van wat speelkaarten, plastic eendjes, stroken papier en wat krijt. De dingen willen samen iets zeggen over wat niet verloren mag gaan, iets wat zich mag oprichten tegenover de tand des tijds, iets waarvan ik wil dat het meer is dan een eenmalig slotakkoord.

De vraag die met me mee reist dit jaar bij Musework luidt ongeveer zo: Hoe kan schoolmaken in het muzische werken brede vorming van mensen versterken?

De tweedaagse werkt door voor mij als een opvoering van een bundeling aan ideeën en principes door een collectief dat zich bekommert om de ambachtelijkheid van werkvormen, om een schijf van vier over kwaliteit, om onderzoek en om de taal en het lichaam. We maakten twee dagen school hierin en het beeld van dat school maken dat is gaan dagen is drieledig.

We vormen allereerst een beweging die zich in de wereld positioneert en wijst, zaken in gang zet of vanuit een kritiek zaken aanhoudt. We vormen een beweging die kringen maakt, die een lichtend voorbeeld kan zijn in hoe onderscheidend te verbinden en betekenis te laten arriveren. Daar zijn we een school in. Zoals Athene een school van Griekenland was volgens Pericles. Daar verschijnen de vragen over wat er wel en niet bij hoort. Over wat de strategie moet zijn. Over leiderschap en hoe je als beweging samen beweegt en eigenzinnig blijft als de wereld kritiek heeft of je verleidt tot compromissen.

In de tweede plaats kunnen wij een muzisch licht werpen op wat een school maakt in construerende zin. We nemen het fysieke nooit voor lief, maar we merken het met liefde op; gebruiken de spullen, de ruimte, ons lichaam en de opgeschreven woorden. School maken is dan: de materiële constructie van de school zichtbaar maken; een parlement der dingen laten zingen. Onderzoeken hoe de dingen in een school op ons inwerken en via muzische wijze vragen opwerpen en ervaringen kenbaar maken. Hier verschijnt de vraag naar de ambachtelijkheid. Want hoe kan je een plastic eendje iets monumentaals laten zeggen? En hoe is dat eendje een extensie van de bedoeling van de school. Hoe maakt dat eendje school? School maken is dan ook: iets nieuws maken, het onvoltooide afmaken of het bestaande ver-maken.

En in de derde plaats is school maken het eigenlijke ‘onderwijzen’. Maar dan vooral onderwijzen als ensceneren voor het onbepaalde, een enscenering scheppen voor de ruimte waarin iets kan gebeuren. Dat enscenerend handelen is een vrucht van de discipline, de ambachtelijkheid achter het onderscheidend verbinden en betekenis laten arriveren, en gaat een verbond aan met de materie, met de ruimte, het lichaam en met de taal. Deze discipline verlangt naar een dialoog met de wereld. Maar zonder levenloze analyses die alles opensnijdt om er waarheid in te vinden, maar juist met behoud van verwondering die om de heelheid geeft. Dan wordt school maken een vorm van waar-maken. Hier verschijnt tevens de vraag naar het kunstenaarschap van de leraar. En welke vormen ruimte voor het onbepaalde in zich meedragen.

Deze drie beelden van school maken zijn gaan dagen sinds de tweedaagse. Maar mijn vraag gaat over hoe dit ‘de brede vorming van mensen kan versterken’. Of om preciezer te zijn: hoe het appel op ieders subjectiviteit kan blijven leven in een omgeving die vooral objecten naar de hand neigt te zetten. Dat appel is een onderwijsbedoeling die op zijn minst erg onder druk staat en op zijn ergst helemaal vergeten wordt. Dus druk weerstaan en in herinnering houden, daar wil mijn onderzoek aan bijdragen.

Misschien hebben de twee dagen met ‘onze school’ in Samaya dan drie deelvragen gegeven:

1. Hoe zijn wij als beweging een schoolvoorbeeld om externe druk te weerstaan en iets in herinnering te houden?
2. Hoe kan de liefde voor de dingen en deze ‘laten zingen’ de school zowel weerbarstig als tot een fysiek geheugen maken?
3. Hoe kan met verve ensceneren voor het onverwachte een antwoord zijn op iets wat de onderwijsruimte bij voorbaat al wil invullen en hoe brengt een opvoering iets steeds opnieuw tot leven?

2020-2021

Ik stap in. Heel persoonlijk. Dan ontwerpt zich het onderzoek. Samen. Kennis volgt op wat er aan gegevens opwelt. Hier is publiek voor te vinden dat wacht om geraakt te worden. Maar er zijn ook risico's. We onderzoeken iteratief. Want we onderzoeken als ontwerpers. Dus er wordt ook voortdurend gemaakt.

Persoonlijk maken

Vanuit deze vier grondbeelden stap ik in:

hallo groeisel

vanuit mijn bedding bekommer ik me

om voedingsbodem en licht

je belofte ontspruit dankzij hen

ik wil ook zo graag

openen en sluiten

smullen en walgen

zo bewegen we

en bewegen we anderen

tot bewegen

zo verduren we

en verduren we anderen

tot verduren

in de woestijn

laat mij maar even erbuiten

haal me mondjesmaat aan

ik sta tussen een en ander

het Ene en de Ander

zie scherper dan ooit

wakker stemmen aan

die vormen spreken

die woorden vormen

vanuit wat voorbij mij klinkt

en bezingen mag

als viering van leven

en voor jouw groei

Stap in met deze vraag: 

Hoe ontwikkeling aan te wakkeren door co-creatie in complexe vraagstukken in de stad?

Samen maken

Dan is er een context. Pilots voor 'HU Professional College', een soort liberal arts voor het hbo. Daarin proeftuinen en leren. Er ligt een mooi concept. Maar dat is papier. Dat zijn beloften en vergezichten. Nu er echt iets van gaan maken. Dat moet samen. Met studenten. Met partners en inbrengers van vraagstukken. Met collega-ontwerpers en -docenten.

Dat moet onderzoekend. Iteratief. Ontwerpgericht. Wat mij betreft ook visueel en met een heterogeen repertoire. Het is niet goed te voorspellen hoe dat lopen zal en wat daarin wanneer nodig is. Dat vraagt om present blijven. Dan kunnen de muzen helpen met tot klinken laten komen van moment tot moment wat uitgeluisterd mag worden. Ik vertrouw erop dat zo de weg zich ontvouwen zal. Vertrouwen we daar samen ook op? Van moment tot moment?

Het repertoire komt uit meerdere hoeken. Zo mag het samen onderzoeken en maken volgens principes, instrumenten en technieken uit de co-design. Het mag uiteraard goed werk opleveren vanuit het muzisch repertoire. Er mag vernuft in vanuit praktijkgericht onderzoek en er zal een dosis uit onderwijskundig en leerpsychologisch ontwerp-instrumentarium in zitten.

Kennis maken

Dan volgen er inzichten. Die gaan we vangen. Hoe weten we nog niet precies, maar mijn intentie is vooral door de maakenergie te volgen. Als er een drang tot maken opwelt, dan zal er wel iets belangrijks ingezien zijn. Doen en denken vallen dan samen. Een interventie die zichzelf aandient, kan eveneens een vorm zijn waarin een inzicht gestalte krijgt. Hoe leggen we dat dan vast?

Het ontwerprepertoire bevat ook de nodige bestaande theorieën. Eindeloos veel kennis is er al. Wat mij nou ook zo mooi zou lijken is om breed te putten uit wereldliteratuur en -tradities.

Publiek maken

Dat delen we dan. Op zo'n manier ook dat het harten bereikt. Binnen de organisatie en erbuiten. Maar ook met een schuin oog naar de institutionele krachten van macht, geld en status. Die neigen zich nog wel eens te verstrengelen met iets wat veelbelovend is in het onderwijs een platform krijgt.