Ken je dat? Dat tijdens een gesprek, of een vergadering steeds min of meer dezelfde woorden worden gebruikt? Dat de argumenten die al eerder voorbij kwamen opnieuw klinken, telkens weer? Dat de manier van spreken steeds dezelfde is? En dat je op een gegeven moment denkt "dat heb ik nu wel gehoord"? 
Zeg dan op het goede moment: "zullen we misschien even een metafoor uitpakken?" Dat klinkt wel wat wonderlijk, maar je roept daarmee een beeld op dat iedereen kent. Een beeld dat precies kan slaan op die situatie, als een passende metafoor. Het kan ook een niet-passende metafoor zijn, een onverwachte metafoor. Je reikt bijvoorbeeld de ijscoman aan. Als dat nu de metafoor is die wordt uitgepakt, span je dan samen in om alle aspecten van die ijscoman op een rijtje te zetten. Stel je voor:

De glanzende deksels over het ijs als hij buiten met zijn karretje staat. Het belletje waar hij kinderen (en volwassenen!) mee verleidt. De belofte van het kleurrijke ijs, dat als verschillende smaken onder die gouden deksels zit. Misschien heeft hij een wit jasje aan. En is zijn karretje met vrolijke vlaggetjes versierd. Het geringe bedrag dat je eigenlijk betaalt om iets heel verrassends te krijgen.

Dit zijn eigenschappen die samen een levendig beeld geven van wat de ijscoman typeert. Nadat de eigenschappen stuk voor stuk zijn uitgepakt kun je de vraag te stellen: "wat hebben deze eigenschappen ons te zeggen over het vraagstuk waar we met elkaar over spreken?" Vaak kom je dan op nieuwe of andere ideeën en betekenissen. Dat is zo leuk en uitdagend aan deze wending: mensen zijn ontzettend goed in betekenisgeving. Iedereen kan eraan meedoen. Dat maakt het mogelijk dat je in het gesprek ineens een andere taal met elkaar spreekt.

Kalliope- (met de mooie stem waar ze ook behoorlijk prat op gaat) is tevens de muze van de retorica (welsprekendheid). Het is spannend, hoe een retorisch goed betoog ons als toehoorders even weet mee te slepen. Even vergeten we waar we ook alweer mee bezig waren. Even laten we ons in vervoering brengen.
Vaak wordt Kalliope afgebeeld met een trompet: helder schallend, overtuigend. Zij verbindt. En schept gemeenschappelijke verbanden. Een bijzondere gedachte daarbij is, dat "dat wat mooi is misschien wel bijdraagt aan wat waar is.....". Een eenvoudige manier om de werking van Kalliope te ervaren, is het werken met metaforen. Je hoeft dan niet letterlijk te zeggen waar het over gaat, maar schetst een beeld dat uitgepakt moet worden. 

In het Feminarium

Benieuwd hoe deze aflevering is ontstaan? Bekijk  hier de reflecties en het onderzoek van Bart en Anouk.

"‘Goed Spreken’, een oud ideaal in het humanisme, zegt Gadamer, heeft altijd een dubbele betekenis gehad. Het is niet alleen het beantwoorden aan de idealen van de retorica, de kunst van het spreken, het is ook het juiste zeggen. In het goede spreken verschijnt er een eigen vorm van waarheid. Mooi gezegd betekent in die opvatting ook: ‘waar’ gezegd." 

- van Rosmalen (2016)

Lees hier de passage over 'Sensus Communis' uit het boek Muzische Professionalisering.