Wat roept deze leraar bij mij op?

Als ik even kijk naar de foto hieronder dan raakt die me op veel manieren. Allereerst de zachte blik in de ogen van de sensei. Terwijl iemand net uit balans is gebracht door zijn armbeweging. Sensei lijkt hier als een oog in de orkaan, in volledige verstilling present te zijn. De tegenstander (uke: 'ontvanger') is ongetwijfeld met een rotvaart aan komen stormen.

Waarschijnlijk heeft Ueshiba een snelle cirkelvormige beweging over de vloer gemaakt en zijn eigen voeten en zwaartepunt verplaatst. En ook heel rap vanuit dat zwaartepunt een cirkelvormige beweging ingezet met zijn rechterarm over de borst van de tegenstander. Hierdoor 'kromt' hij het lichaam en de aandacht van de tegenstander voorbij diens eigen zwaartepunt waardoor hij valt.

Ik kan de ervaring van beide voelen in mijn eigen lijf als ik naar deze foto kijk. Het zorgt zowel voor opwinding als ontspanning. Daarmee is het voor mij een mooie opvoering van de dualiteit van beweging en rust, van agressie en vrede, van doen en rust, van disbalans en evenwicht. Het waarnemen van die twee energieën binnen jezelf is een vorm van meditatie. De foto nodigt mij uit tot meditatie. Een ontvankelijkheid en alertheid die niet gedomineerd wordt door enige stem.

Wat achtergrond bij de geschreven bron

De meest essentiële uitspraken en poëzie van Ueshiba zijn gevangen in een werk dat Vrede als Kunst (Art of Peace) heet en dat is samengesteld door zengeleerde, Aikido-leraar en schrijver John Stevens in 1992. Dit boekje bezit ik al ruim twintig jaar. Nog voordat ik zelf een tijdje Aikido ging beoefenen. Ik had het aangeschaft in dezelfde tijd als dat ik de Tao Te Ching en de I'Ching bestudeerde. Pas later ontdekte ik dat ik al op het spoor van Ueshiba zat nog voordat ik letterlijk zijn bewegingen leerde uitvoeren.

Een citaat uit Vrede als Kunst

'Overweeg hoe deze wereld werkt, luister naar de woorden van de wijzen, en maak je al het goede eigen.

Beschouw dit als je basis, en open van daaruit je eigen deur naar de waarheid.

Let vooral op de waarheid die zich vlak voor je bevindt. Bestudeer de beweging van het water van een bergstroom, dat soepel en vrij tussen de rotsen door vloeit.

Leer ook van de heilige boeken en wijze mensen.

Beschouw alles - zelfs bergen, rivieren, planten en bomen - als jouw leraar.'

0312 Een wandeling en werksessie met Jelle, mijn collega-ontwerper bij HUPC

Met koffie in de hand wandelen we van de Nachtegaalstraat naar BUNK. We passeren een steen net na de brug over de Singel. Jelle merkt op hoe anders het licht en de kleuren kunnen zijn in het najaar. Opeens zie ik het mos en groene aanslag dat zich in een lichte laag over de steen heeft verspreid. Hoe lang is dat proces al bezig? Vraag ik me in een flits af. Dit is wat Morihei Ueshiba bedoelt misschien…

Jelle vraagt mij wat voor weer het is van binnen voor mij. Deels helder en deels bedrukt. Daarna luister ik naar wat hij gisteren heeft gedaan. Hij heeft een gat in de muur gedicht en gesquasht. De tube met plamuursel maakte hem bewust van zijn spaarzaamheid en hekel aan verspillen. Maar toch ging het werk beter als hij dikke klodders gebruikte. De tube als leraar… In zijn episode over de squashpartij laat hij me mooi zien hoe je bewust bezig kan zijn met het verbeteren van je eigen techniek. De tegenstander is beter dan hij, maar Jelle gebruikt dat om allerlei spelhandelingen te verfijnen. Soms zoomt hij in op zijn gedachten tijdens het spel, zijn terugblik erop achteraf en soms op specifieke lichamelijke bewegingen die nodig zijn om de bal op een bepaalde manier te spelen. Dan weer lijkt hij te vertellen vanuit zijn competitiedrift en welke tactische kansen of keuzes hij voor zich ziet tijdens het potje. Ik merk op dat ik het mooi vind hoe je dus kan kantelen naar binnen en naar buiten tijdens het spel. Gericht zijn op iets wat je wil onderzoeken en verfijnen in je techniek en mindset en gericht zijn op het resultaat, in dit geval hoe te winnen van die ene tegenstander. Jelle kan zijn tegenstander dus gebruiken, omdat die beter is. Ik ben zelf nieuwsgierig wat het effect op het resultaat is als je 100% toegewijd blijft aan het onderzoek naar je eigen techniek tijdens het spel.

Daarna vertel ik over Morihei Ueshiba, de grondlegger van Aikido. Dat doe ik omdat ik nieuwsgierig ben geraakt naar hoe het komt dat je soms in alledaagse dingen veel meer betekenis kan zien op sommige momenten. Dan lijkt je in een soort bewustzijnstoestand te zitten die sneller verbindingen legt. Jelle herkent dit en zegt dat hij dit heel vaak heeft. Misschien past dit ook wel bij ‘Campaigner’-persoonlijkheden merk ik op. Maar goed, Morihei Ueshiba heeft de Aikido dus ontwikkeld als verdedigingskunst, vredeskunst eigenlijk. Door in cirkelbewegingen vanuit je centrum te bewegen kan je de totale aanvalskracht, de agressie van een tegenstander neutraliseren of richten. De tegenstander verliest de controle als deze voorbij zijn eigen evenwichtspunt geleid wordt. Ik vind cirkels iets elegants en natuurlijks hebben sowieso. Het citaat dat ik vanmorgen toevallig vond in een boekje van hem zegt daarnaast iets wat mijn manier van luisteren en kijken heeft gericht deze ochtend. Ik wilde een Oosterse bron zichtbaar maken in mijn portfolio, vandaar dat ik een foto maakte uit het boekje van Morihei Ueshiba Vrede als kunst.

In bovenstaand citaat had sensei tubes plamuur had dus ook kunnen noemen.

Jelle vraagt: ‘Hoe komt de zienswijze ‘vrede als kunst’ naar voren in je werk?’

Mooie vraag, zeg. Hoe geef ik daar kort antwoord op? Zullen we een conflictsituatie van vorige maand erbij halen? Want dat is eigenlijk waar je aan moest denken, hè? Ik denk dat dat wel goed is om te doen.

合気道 Hier staat ai-ki-do: ‘harmonie-energie-levenswijze’. Een wijze van handelen (in je werk en in sociale relaties) waarin de energie zich steeds harmonieuzer kan bewegen. Wat is dan de aard van die energie? Als die competitief is of agressief dan levert dat een andere gezamenlijke beweging op dan wanneer deze openheid en samenwerking bevat. In het conflict laatst voelde ik zowel een frontale aanval als een keiharde duw opzij. Ik werd enerzijds van mijn (levens)pad geduwd en anderzijds erop aangevallen. Ik stapte niet in en opzij in een cirkelbeweging vanuit mijn zwaartepunt, maar verloor juist het contact daarmee. Dat kwam ook, omdat ik al voelde aankomen dat er geen plek voor zou zijn, mijn evenwichtspunt. De positie waarin ik moet staan om in evenwicht te zijn is er een waarin er ruimte is om te kunnen laten klinken wat er wordt opgeroepen. Dat er vertrouwen is dat we er met elkaar wel (uit) gaan komen. Nu voelde ik dat vertrouwen en die ruimte niet. 

Sterker nog, ik raakte het door dit voorval in de weken erna heel snel kwijt. Feilloos werd blootgelegd waar ik erg kwetsbaar ben.

Aikido beoefen je in een dojo, op een mat. Je kleed je om, gaat aandachtig om met je kleding, zorgt dat je schone voeten en handen hebt. Maakt een buiging zodra je de trainingshal betreedt. Neemt allen plaats op de knieën tegenover de sensei. Mediteert samen kort en buigt dan eerbiedig naar de grond terwijl je in het Japans de wens uitspreekt om goed te trainen met elkaar. Daarna neemt de sensei het voortouw door een warming-up waarbij elk lichaamsdeel en elk gewricht geduldig aan bod komt. 

Het samen bewegen komt allereerst tot stand door het volgen van de etiquette. En daarna door het ritueel. We hebben dan nog niet eens een techniek gedaan waarin aanvaller en verdediger samen komen en die mooie niet aflatende cirkelvormige bewegingen gaan maken!

Dit is wat er ontbrak voor mij in de ‘samenwerking’ laatst. Etiquette, ritueel en respect.